[ khaan chess ]
Үйлдвэрлэл
МАНАЙ ХАМГИЙН ТОМ ХЭМЖЭЭТЭЙ, ЗӨВХӨН 99 ШИРХЭГ ГАРЧ БАЙГАА ИХ ГАРЫН ХААН ШАТАР
Хаан шатар
The King Chess – The Friendship Chess
(Created the King Chess for the greatness friendship of the Great Kings of the XIII century and dedicated to the Mongol tribes)
The origin of the world-class intellectual chess sport was not exactly identical, but it was established that the grounds was originated from India or Mongolia and almost all scientists have agreed on this fact. It is also assumed that is originated from the game "Shatrant" of India in the XV century.
The chess is a game to play by two-man on board. The mission of the game is to attack the "King" on the opposite side and to assume that is reluctant to move again. This game is called the "King Chess" for the player who tests the skill and mental fitness of the player and is dedicated to the Mongol tribes.
Be spread
The intellectual power of the nation
Smartest one
Swing back
Feeling disappointed
Spit on the sword
Power rolling up
The sense of opposition
There is a pal who has the power to lead into waking up
The chess game against selves
Strengthen the intelligence of compete against the enemy
The forward movement with manpower
Add the path of the moving direction
The sons of the Great Kings were been friends
On the bank of the Onon River,
They were exchanged the ankle for the friendship at first time
The chess is a game for competition that fights with support of minds
They were exchanged the bow at second time
And confirmed the friendship again among them
The bows and arrows are
The ones who struggle with their wisdom
In the valley of the Horhunag Jubur in the bank of Onon River
They were exchanged the gold belt
It was captured by manpower
And became pals at third time
The belt is a symbol of prosperity
But it is a symbol of victory in exchanging in the warfare zones
The treasures from war
Not for natural
This is a three-time friendship history
It was a virtuous with a friend with a wise Jamuha.
They were trained for the sword rolling up
The feeling of stabilization of them were being increased
When Temuujin and Jamuha were traveled
The Temuujin's horse suddenly collapsed
And when he jerked the horse's head
Jamuha laughed deeply and said that
Jamuha:
"The hairclip made of spark of Mother Etugen
Having in the Burhan Haldun Mountain
The King of all countries
You, as a Bogd Khan
Dying of leg
Receive from head
The death of the sons
Receive from fathers
The trauma of Mother Etugen
Seek the grounds from Burhan Haldun Mountain
The collapse of the nation
Seek the grounds from the Bogd Khan or”
Every mind are being developed from pal’s digging skills
The King became the King of the World
Fighting as an enemy among selves
They were sending each other power over the rough
They realized that
Fight three times
In the three rivers
That's not going to be collapsed
"The battle of the thirteen ten thousand soldier units” in the summer of the 1190's”
They fought with three and three ten thousand soldier units but Chinggis Khan was aborted and pushed to the Antelope Canyon of the Onon River.
In the summer of 1201, after Jamuha was defeated by the “King of the Guru”, and fought in the Cold Mountain with the Chinggis Khan’s troopers, but it was collapsed and it was plundered the ruler ship of his emperor after prompted the pal's undoubted victory.
In the spring of 1203, it was noted to the fact in the pandect that the dust had risen behind Jamuha after battle against Chinggis Khan in the valley of Dalan Numrugt and it was recorded that he was sent a message to his pal Chinggis Khan.
This is a history of three-time battles
The death was executed by Jamuha's eyes that approached him to the Chinggis Khan because Chinggis Khan did not believe in the attack of his master. Then Chinggis Khan told to his pal Jamuha: "... You have always helped from you heart to during the fight against Hereid and Naiman, and so let’s have started in friendship again and let’s go together under oath."
Jamuha said that:
If you are honored please be peace me upon you, be strong in your heart; kill me without blood and blemish!
Stay dead
Leave the bones
In the high land (high altitude)
Keep it up to date
Even the fetus (fetus)
Be awake
And be reading, as for me
The origin of the root is different
Might be your friend
But might be under your shadow
My words are given to be forgotten
First of all
Saying in the mist (evening and morning)
Read about me
Now send me to the hell
Do not bleed
Just wanted to kill
To fulfill this desire is
Was a noble rule
Between the warriors
The pal's oath
The enemy as a rider
The battlefield
The great steppe kings
The struggle among
The Great Khan Chinggis and the Guru Khan Jamuha
Fighting for friendship
One of the chess moves to sharpen one another
The hymn of victory
The loyalty for forever
That is actually
The friendship chess
The King Chess
The Great Kings stand against each others
Moving with a path under minds
Spread the intelligence among them
Think deepen
Openend the migratory route
In front of them
With blue seal of the eternal sky
The script is perfect
People of our destiny
Let's play on the chessboard
Remarked by:
Doctor of History Science (Ph.D) Davaasuren Tsogzolsuren with a clan name:Khankharmaa Borjigin
Нөхөрлөлийн шатар
Хаан шатар – Нөхөрлөлийн шатар
(XIII зууны их хаадын нөхөрлөлийг илтгэсэн “Хаан шатар”-аа
монгол туургатан түмэндээ зориулан бүтээв.)
Дэлхийн хэмжээний оюун ухааны спорт шатрын үүсэл гарлыг яг таг тогтоогоогүй ч Энэтхэг, Монгол хоёрын аль нэгд нь үүссэн гэдэг дээр бараг бүх эрдэмтэд санал нэгдээд байна. XV зууны үеийн Энэтхэг улсын “Шатранг” гэх тоглоомноос үүсэлтэй гэж бас үздэг.
Шатар бол хоёр хүн тоглодог хөлөгт тоглоом юм. Тоглоомын зорилго бол эсрэг талын “Ноён” луу довтолж түүнийг дахин нүүх нүүдэлгүй болгох явдал гэж үздэг. Тоглогч хоёрын ухааны ур, сэтгэхүйн бядыг шалгадаг энэ хөлөгт тоглоомыг “Хаан шатар” хэмээн нэрийдэж, хаан язгуурт монгол туургатан түмэндээ зориулав.
Төгөлдөр билгүүн ухаант
Түмэн олны минь оюуны хүч
Арвижин дэлгэрэх болтугай.
Сэлэм эргэнэ
Сэтгэл сэмэрнэ
Илд далайна
Эрч хуйларна.
Сэцэн ухаант сөрөг хүчин
Сэрэхүйн дэвшилд хөтлөгч нөхөр байдаг.
Өөд өөдөөсөө сөрөн нүүх шатар
Өрсөлдөх дайснаа дарах ухааныг бэхжүүлнэ.
Ухан бодож нүүсэн нүүдэл
Урагшлах замын эрчийг нэмнэ.
Хаан хөвгүүд нөхөрлөж байв.
Онон мөрний мөсөн дээр шагай наадан, солилцож анхан удаа анд бололцов.
Шагайн наадам бол ухаан зарж уралдан тэмцэлддэг наадаан билээ.
Хоёр дахь удаагаа нум сумаа солилцон анд ёсоо ахин баталгаажуулж наадав.
Нум сум бол цэц мэргэнээ сорин тэмцэлддэг наадаан билээ.
Онон мөрний Хорхунаг Жубурын хөндийд эрийн сайнд олзолсон алтан бүсээ солилцож, гурвантаа анд бололцов.
Бүс бол бүтэмжтэй явахын бэлгэдэл боловч унаган бүсээн бус дайны олзны бүсээ солилцож буй нь ялалтын бэлгэдэл билээ.
Гурван удаа анд бололцсон түүх энэ ажгуу.
Сэцэн Жамухатай нөхөрлөсний буян оршив.
Сэлэм эргүүлэх эрдэмдээ эрэмшиж
Сэтгэл юугаа тогтворжуулах ухаан тэлэв.
Тэмүжин Жамуха хоёр явж байтал Тэмүжиний морь бүдэрсэнд тэрээр мориныхоо тэргүүнийг ташуурдахад Жамуха ихэд инээн өчив.
Жамуха:
“Бор Этүгэн эхийн даруулга
Бурхан Халдун буй за
Бүх улсын эзэн
Богд чи буй за.
Хөлийн эндсэнийг
Тэргүүнээс авах буюу
Хөвгүүдийн эндсэнийг
Эцгээс авах буюу
Бор этүгэний эндсэнийг
Бурхан Халдунаас эрэх буюу
Бүх улсын эндсэнийг
Богд эзэнээс эрэх буюу”
Нөхрийн гаргах ааш бүрийг ухах ухаан зарсаар хөгжиж
Дэлхийн дайдыг эзлэх хаан болж төлжив.
Хатгалдах дайсан болж байлдаж байв.
Хатуу ширүүнийг давах хүчийг бие биедээ илгээж байв.
Гурван голын бэлчирт
Гурван удаа тулалдаж
Гудайх ёсгүй гэдгийг нь
Анддаа ухааруулжээ.
1190 оны зуны “Арван гурван хүрээний байлдаан”. Тэд гурав, гурван түмэн цэрэгтэйгээр тулалдаж, Чингис ялагдан Ононы Зээрэн хавцалд шахагджээ.
1201 оны зун Жамуха “Гүр хаан”-д өргөмжлөгдсөний дараагаар Чингисийн цэрэгтэй Хүйтэн уулын орчим тулалдаж, төдийлөн хүчлэлгүй ялагдаж, өөрийг нь гүр хаан өргөмжилсөн нөхдийг дээрэмдээд буцсан нь нөхрийн гарцаагүй ялалтыг далдуур дэмжсэний илрэл байв.
1203 оны хавар Жамуха Хэрэйдтэй хүч хавсран Далан Нөмрөгт Чингистэй байлдахдаа их тоос босгож давхисан хэмээн сурвалжид тэмдэглэсэн байдаг түүнийг “Чингист мэдээ өгч тусалсан хэрэг” хэмээн тэмдэглэсэн байдаг.
Гурван удаа тулалдсан түүх энэ ажгуу.
Далан Нөмрөгийн дайнаас хойш Жамухыг цуг явсан нөхөд нь барьж, Чингис хаанд авчирахад “Эзэндээ халдсан харцад хэрхэвч итгэхгүй” хэмээн Жамухын нүдэн дээр тэднийг цаазалжээ. Тэгээд Чингис хаан Жамухад анддаа хандан “... дайн тулаан болоход ямагт зүрх сэтгэлээ өвтгөн туслаж байсан, Хэрэйд, Найманыг дарахад асар их ач тус хүргэснийг дурдан дахин нөхөрлөж, умартсанаа сануулж, унтсанаа сэрээж явья” хэмээн өчихөд Жамуха хариу өчив.
Жамуха: Анд соёрхвоос, намайг үтэр нөгчөөвөөс, анд зүрхээн амуумуй зэ. Анд соёрхож, алуулахдаа цус үл гарган алуул!
Үхэж хэвтвээс
Үлэг ясыг минь
Өндөр этүгэнд (өндөр газарт)
Үүрд өнөд байлгаваас
Ургийн ургаа (урагт) чинь хүртэл
Ивээж өгсү хэмээж
Ерөөл болъюу зэ, би
Язгуур өөр төрөлхт бүлгээ, би
Илүү төрөлхт андын
Чүлдэрт дарагдав зэ, би
Өгүүлсэн үгсийг минь
Ул умартан
Үд манагар (үдэш, өглөө) дурдаж
Өгүүлэгтүн, та нар
Эдүгээ намайг үтэрлэтүгэй.
Асгарах цус гаргалгүй
Амийг нь тонилгохыг хүсэв.
Энэ хүсэлтийг биелүүлэх нь
Эрчүүдийн хоорондох андгайн
Эрхэм журам байв.
Андын тангараг
Алалдах дайсан
Тэмцэлийн талбар
Тэнүүн талын их хаад
Их хаан Чингис
Гүр хаан Жамуха нарын тэмцэл бол
Нөхөрлөлийн тэмцэл
Нэг нөгөөгөө хурцлах шатрын нүүдэл
Шад мад тавилцах
Ялалтын дуулал
Ямагт үнэнч сэтгэл
Яг үнэндээ бол
Нөхөрлөлийн шатар
Хаан шатар
Их хаад бие биесийн өөдөөс сөрөн зогсох
Ухаан заран нүүсээр
Биесийнхээ ухааныг тэлж
Уужуу талбиун бодуулах
Урагш нүүх нүүдлийн замыг нээж байв.
Хөх тэнгэрийн тамгатай
Хөлгөн судрын абшигтай
Хүмүүн заяаны дээдсүүд минь
Хөлгөн шатраараа наадацгаая.
Тайлбарыг хийсэн: Түүхийн ухааны доктор (Ph.D) Ханхармаа Боржигин Даваасүрэнгийн Цогзолсүрэн
